Józef Czapski,21.01.1943. Kolekcja Matson photograph. Biblioteka kongresu USA

Józef Czapski – na świat przyszedł 3 kwietnia 1896 r. w czeskiej Pradze, w rodzinie arystokratycznej. W 1917 r. jako ochotnik na krótko wstąpił do 1. Pułku Ułanów Krechowieckich. W niepodległej Polsce zapisał się na studia w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie, ale ich nie podjął z powodu wybuchu wojny polsko-bolszewickiej. Za udział w walkach został odznaczony orderem Virtuti Militari. Po zakończeniu wojny wznowił studia plastyczne, tym razem na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie.

We wrześniu 1939 r. został zmobilizowany do wojska. Trafił do sowieckiej niewoli i był przetrzymywany w obozie w Starobielsku. Dzięki swym arystokratycznym koneksjom i interwencjom z Niemiec, znalazł się w niewielkiej grupie starobielskich jeńców, którzy uniknęli rozstrzelania przez Sowietów. Większość przetrzymywanych w obozie, czyli ok. 3800 osób, została zamordowana strzałem w tył głowy w Charkowie, w ramach Zbrodni Katyńskiej. Ze Starobielska przewieziono go obozu Pawliszczew Bor, a następnie do Griazowca.

Odzyskał wolność w 1941 r. na mocy tzw. układu Sikorski-Majski i wstąpił do armii polskiej, tworzonej pod dowództwem generała Władysława Andersa. Otrzymał zadanie odnalezienia swoich współtowarzyszy sowieckiej niewoli: kilkunastu tysięcy polskich oficerów – jeńców wojennych, o których wiadomo było wówczas tylko tyle, że przepadli bez wieści. Podejrzewał, że zostali oni rozstrzelani wiosną 1940 r., choć prawda wyszła na jaw dopiero w kwietniu 1943 r., gdy Niemcy ogłosiły, że w lesie pod Katyniem znajdują się masowe groby polskich oficerów.

Wraz z armią polską dowodzoną przez generała Andersa, Józef Czapski trafił w 1942 r. na Bliski Wschód. Pełniąc funkcję kierownika Wydziału Propagandy i Informacji Polskich Sił Zbrojnych na Wschodzie, przemierzył cały szlak bojowy 2 Korpusu Polskiego, zakończony walkami na froncie włoskim. W 1946 r. osiadł we Francji i współtworzył Instytut Literacki w Maisons-Lafitte. Zmarł 12 kwietnia 1993 r. Został pochowany w La Mesnil-le-Roi.

Swoje wspomnienia z okresu sowieckiej niewoli i poszukiwań polskich oficerów uwiecznił w książkach „Wspomnienia starobielskie” i „Na nieludzkiej ziemi”.