Był czas, kiedy w Związku Sowieckim Polacy masowo tracili życie tylko z powodu swojego pochodzenia i nazwiska. Jednym z elementów „Wielkiego terroru”, rozpętanego przez Stalina w latach 1937–1938, była tzw. „operacja polska”, w ramach której funkcjonariusze NKWD, pod zarzutem szpiegostwa, wymordowali co najmniej 111 tys. Polaków. Początkiem „operacji” był rozkaz numer 00485 wydany 11 sierpnia 1937 r. przez Nikołaja Jeżowa, ludowego komisarza spraw wewnętrznych. „Operacja polska”, która była jedną z największych zbrodni noszących znamiona ludobójstwa w historii Europy XX w., zebrała swoje okrutne żniwo także na Syberii. Tamtejszych Polaków oskarżano o prowadzenie antysowieckiej propagandy i tworzenie wyimaginowanego, tajnego Syberyjskiego Centrum „Polskiej Organizacji Wojskowej” oraz inne, równie absurdalne działania. W ciągu niespełna dwóch lat w obwodzie irkuckim zamordowano 96% wszystkich aresztowanych Polaków, zaś w nowosybirskim – 94%! Polaków z syberyjskiej wsi Białystok NKWD zaczęło aresztować w połowie 1937 r. Pierwszych kilka osób rozstrzelano 5 listopada, siedemnaście kolejnych – 8 stycznia roku następnego. Nocą z 11 na 12 lutego aresztowano kolejnych 64 mężczyzn. Łącznie zabrano z domów 88 osób. Niemal wszystkich rozstrzelano 14 maja. Tylko jednego skazano na 10 lat łagru. W Wierszynie aresztowania rozpoczęły się 16 listopada 1937 r. NKWD aresztowało łącznie 29 mężczyzn i jedną kobietę. Przywódcą wyimaginowanego „Syberyjskiego Centrum POW” miał być irkucki proboszcz ks. Antoni Żukowski. Siergiej Mironow, szef NKWD Syberii Zachodniej instruował podległych sobie naczelników: „Każdy musi znaleźć odpowiednie miejsce do przeprowadzenia egzekucji oraz jeszcze jedno do pochówku ciał. Jeśli będzie ono w lesie, trzeba zawczasu wykroić darń, a następnie ułożyć ją na tym samym miejscu, aby jego lokalizacja nie została odkryta i nie stała się obiektem religijnego fanatyzmu dla różnej maści kontrrewolucjonistów i klech”.
Więcej o „operacji polskiej” NKWD można przeczytać na portalu przygotowanym przez Centrum Mieroszewskiego: http://operacja-polska.pl/
Fot. Miejsce pamięci Piwowaricha k. Irkucka, Wirtualne Muzeum Gułagu, www.gulagmuseum.org