Zawiązana przez szlachtę 29 lutego 1768 r. konfederacja barska była jedną z pierwszych prób obrony przeciwko ingerencji Rosji w wewnętrzne sprawy Polski. Poprzedziło ją wkroczenie w 1767 r. w granice Rzeczypospolitej 20-tysięcznego korpusu wojsk rosyjskich, pod osłoną których innowiercy zawiązali konfederacje w obronie swoich praw politycznych, przyznanych im z woli carycy Katarzyny II.
Wśród przyczyn zawiązania konfederacji leżała chęć obrony wiary katolickiej i suwerenności Rzeczypospolitej. Poprzedził ją incydent związany z porwaniem i wywiezieniem do Kaługi na rozkaz carycy Katarzyny II, czterech senatorów. Była to bodaj pierwsza, motywowana politycznie deportacja Polaków w głąb Rosji. Konfederaci, wszczynając wojnę domową, wypowiedzieli także wojnę Rosji i atakowali wojska carskie stacjonujące w Polsce. Siły konfederatów liczyły około 100 tys. osób.
Skutkiem upadku konfederacji (1772) było wywiezienie w głąb Rosji, w tym na Sybir, wziętych do niewoli kilkunastu tysięcy jej uczestników. Część z nich wcielono do carskiej armii, m.in. do służby w syberyjskich garnizonach na południowych granicach imperium, część osadzono na roli lub zesłano do pracy w kopalniach nerczyńskich, inni budowali syberyjskie twierdze: Tobolsk, Tomsk i położony na Uralu Orenburg. Część z nich mogła wrócić do Polski po ogłoszeniu ukazu Katarzyny II (1773), jednak nie obejmował on wcielonych do wojska, pracujących w kopalniach i tych, którzy przyjęli prawosławie. Kilkuset zesłańców z Tobolska oskarżono o udział w buncie chłopskim Jemieliana Pugaczowa (1773–1775). Potraktowano ich jak przestępców: poddano torturom, wyrwano im nozdrza, wypalono na czołach szubienice i zakuto na resztę życia w kajdany. Józef Kopeć, generał kościuszkowski, który znalazł się na Syberii dwadzieścia lat później, wspominał: „Udając się na Irkuck, wiele bardzo przejeżdżałem kolonii, których mieszkańcami są Polacy, za umarłych poczytani przez swych współbraci”.
Ilustracja: Modlitwa konfederatów barskich przed bitwą pod Lanckoroną, obraz olejny Artura Grottgera z 1863 r. https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=2903058