Ola Watowa. Fot.: Dziennik Dolnośląski nr 38 (105), 22-24 II 1991, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=14802552

Paulina Lew urodziła się w 1903 r. Wbrew woli rodziców rozpoczęła studia w Szkole Dramatycznej w Warszawie, gdzie jako dwudziestoletnia, początkująca aktorka poznała intrygującego, awangardowego poetę – Aleksandra Wata. Pobrali się w 1927 r. Na  prośbę męża wkrótce zrezygnowała ze szkoły aktorskiej, rozpoczynając pracę sekretarki w „Miesięczniku Literackim”. W 1931 r. urodziło im się ich jedyne dziecko – syn Andrzej.

Spokojne życie Watów i rozkwit artystycznej kariery Aleksandra przerwał wybuch wojny. Po ucieczce do Lwowa, w styczniu 1940 r., w wyniku prowokacji, Wat został aresztowany. 3 miesiące później, w nocy z 13 na 14 kwietnia, Ola wraz z synem zostali deportowani do Kazachstanu. O dramatycznym pobycie na zesłaniu z małym dzieckiem opowiada w swojej książce pt. Wszystko co najważniejsze….

Watowie odnaleźli się na początku 1942 r. w Kazachstanie, by po czterech latach wrócić do Warszawy. W 1959 r., dzięki stypendium Forda przyznanemu poecie, wyemigrowali na Zachód. W 1963 r. uzyskali status bezpaństwowców.

Aleksander Wat zmarł w 1967 r. na skutek przedawkowania leków przeciwbólowych (walczył z nieuleczalną chorobą przez 16 lat). W swoich pamiętnikach wielokrotnie żegnał się z bliskimi, co skrupulatnie zapisywał. Jednak ostatni zapis: „Nie ratować” był tym, który zakończył jego historię. Odtąd, mimo wielkiego cierpienia, próbując poradzić sobie z traumą po śmierci ukochanego, Ola Watowa odsłuchiwała z taśm magnetofonowych głos męża, który tuż przed śmiercią – nie mogąc już pisać – wraz z Czesławem Miłoszem nagrał swoje opus magnum – wspomnienia Mój wiek. Ola Watowa zajęła się później dorobkiem Aleksandra, publikując (także dzięki pomocy Czesława Miłosza) nieznaną dotąd twórczość pisarza.

Ola Watowa, pomimo publikacji jej wyjątkowych i poruszających wspomnień, a także niedługiego tekstu pt. Paszportyzacja, wydanego przez Jerzego Giedroycia w „Zeszytach Historycznych”, przez całe życie znajdowała się jednak w cieniu męża – początkowo poświęcając swoją karierę aktorską, a później pracując przy redagowaniu jego dzieł. Ta fascynująca kobieta i autorka „wyjątkowego świadectwa wieku” zmarła w Paryżu w 1991 r.

Biogram powstał na podstawie książki: S. Szarejko, Kobiety niepokonane/Undefeated Woman, Białystok 2019, tłum. na język angielski: S. Szarejko, K. Czechowska, wydanej przez Muzeum Pamięci Sybiru