Opustoszała Rzeczpospolita, opustoszała Ukraina. Wilcy wyli na zgliszczach dawnych miast i kwitnące niegdyś kraje były jakby wielki grobowiec. Nienawiść wrosła w serca i zatruła krew pobratymczą…

Henryk Sienkiewicz, Ogniem i mieczem

Tymi słowami Henryk Sienkiewicz kończył swoje wielkie dzieło Ogniem i Mieczem. Przedstawiał w nim losy powstania Kozaków pod wodzą Bohdana Chmielnickiego. Zryw, który wybuchł w 1648 roku, był momentem decydującym zarówno dla przyszłości Polski, jak i Ukrainy, która po raz pierwszy trafiła wówczas pod panowanie Moskwy.

Przebieg walk

Walki pomiędzy Rzeczpospolitą, a Kozakami trwały już kilka lat. Wśród najważniejszych starć tego okresu warto wskazać bitwy nad Żółtymi Wodami, pod Korsuniem i Piławcami z 1648 roku, oblężenie Lwowa, Zamościa i Zbaraża oraz bitwę pod Zborowem z 1649 roku oraz bitwy pod Beresteczkiem z 1651 oraz pod Batohem z 1652 roku. W późniejszym okresie walki nieco ucichły, choć powstanie trwało nadal, a Chmielnicki nie porzucił swoich ambitnych planów. Jednym z jego kolejnych ruchów było zbliżenie z Moskwą.

Ku carowi

W październiku 1653 roku rosyjski Sobór Ziemski zadecydował o zerwaniu pokoju z Rzecząpospolitą, wcieleniu w skład Carstwa Ukrainy Naddnieprzańskiej oraz wypowiedzeniu wojny państwu polsko-litewskiemu. W styczniu następnego roku car wysłał swoje przedstawicielstwo do Kozaków, które przybyło do Perejesławia. 17 stycznia zwołana została rada kozacka, która następnego dnia oddała Hetmanat pod „opiekę” cara, ale z zachowaniem prawa do samodzielnego wyboru Hetmana. Moskwa zobowiązywała się również do zwiększenia rejestru kozackiego do 60 tys., a starszyzna kozacka miała utrzymać swoje majątki ziemskie. Jednak car Aleksy nie zaprzysiągł ugody perejesławskiej, gdyż jak twierdził, jego status samodzierżcy nie przewidywał składania przysiąg poddanym. Mimo to, wykorzystał ją jako pretekst do rozpoczęcia wojny przeciwko Rzeczpospolitej i podporządkowania sobie Ukrainy Lewobrzeżnej.

I tak przez następne 400 lat

Ugoda z Perejesławia po raz pierwszy w historii „wepchnęła” ukraińskie ziemie w ręce Rosji. Od tego momentu musiało minąć wiele lat i wieków, by Ukraina „wyrwała” się całkowicie spod rosyjskiej władzy. Ostatecznie niezależność i niepodległość odzyskała dopiero 24 sierpnia 1991 roku, choć dziś znów musi o nią walczyć.