
Z Petersburga do Katynia
Prozaik, publicysta, dziennikarz. Jeden z najwybitniejszych pisarzy polskich XX wieku, zgłoszony w 1975 roku przez Wydział Slawistyki Uniwersytetu w Kansas do Nagrody Nobla. Józef Mackiewicz.
Urodził się w 1902 roku w Sankt Petersburgu jako młodszy brat późniejszego prawnika, wydawcy i pisarza – Stanisława Cata-Mackiewicza. Dorastał w rodzinie mieszczańskiej, a po przeprowadzce do Wilna, wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Następnie podjął studia na Uniwersytecie Warszawskim, ale jego kariera akademicka nie rozwinęła się. Natomiast już na początku lat 20. XX wieku zaczął pracować jako dziennikarz. I to właśnie ze słowem pisanym związał całe swoje życie. W okresie niemieckiej okupacji Wilna pisywał również do koncesjonowanego, polskojęzycznego „Gońca Codziennego”. Ściągnęło to na niego wyrok śmierci ze strony AK, który z nie został wykonany, ponieważ wyznaczony egzekutor – Sergiusz Piasecki odmówił, nie wierząc w winę Mackiewicza. Wkrótce komendant Wileńskiego Okręgu AK płk Aleksander Krzyżanowski wyrok odwołał. Kiedy w 1943 roku doszło do odkrycia masowych grobów polskich oficerów zamordowanych przez NKWD (Zbrodnia Katyńska), Mackiewicz, za zgodą Komendy Okręgu Armii Krajowej, wraz z Ferdynandem Goetlem i ks. Stanisławem Jasińskim, uczestniczył w pracach Międzynarodowej Komisji Lekarskiej powołanej do prac przy ekshumacji ofiar popełnionej przez Sowietów zbrodni. Mówił o tym następująco: „[…] nie pachnie tam ani wilgotnym mchem, ani igliwiem. Przytłacza ohydnie cuchnący, słodkawy, lepki swąd trupi. Był on pomimo zimna i wiatru tak dotkliwy, że cofnąłem się odruchowo o krok w tył i właśnie wtedy nastąpiłem na przedmiot, który się ugiął pod nogą. Była to czapka oficera polskiego o ciemnozielonym otoku naszej artylerii. Podniosłem ją i odłożyłem na dywanik rosnących w tym miejscu nieśmiertelników. Może zakrawa to trochę na patos, że zwróciłem uwagę na rosnące kwiatki…”.
Od Katynia do Monachium
W końcu wojny zdołał nielegalnie przedostać się na Zachód. Kilka lat później opracował obszerny raport pt. „Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów”, a następnie książkę „Katyń”, która w 1951 roku ukazała się w Anglii i była pierwszą w języku angielskim poświęconą tej zbrodni.
Mackiewicz – „bezkompromisowy antykomunista” – przez całe życie pozostawał na emigracji, zmagając się z powracającymi podejrzeniami o wojenną kolaborację z Niemcami i Litwinami. Kontynuował swoją karierę pisarską i dziennikarską na łamach m.in. londyńskich „Wiadomości” i paryskiej „Kultury”. Pisał zgodnie ze swoją dewizą, którą wielokrotnie powtarzał: „jedynie prawda jest ciekawa”. Zmarł w Monachium 31 stycznia 1985 roku.