Beata Obertyńska. Fot. ze zbiorów Wojskowego Biura Historycznego. Domena publiczna.

Ta książka nie jest „moja”. Pisała ją historia. Pisała ją krzywda i cierpienie ponad milionowej rzeszy Polaków, rzuconych „na przemiał” w zatajoną głąb rosyjskiej ziemi, skąd część z nas zaledwie wyszła z życiem. Tak swoją wyjątkową książkę opisywała Beata Obertyńska, używająca także pseudonimu Marta Rudzka.

Była córką poetki Maryli Wolskiej i przedsiębiorcy naftowego Wacława Wolskiego. Urodziła się w 1898 r. w Skolem na Ukrainie, wychowywała we Lwowie, gdzie w jej rodzinnym domu spotykała się lwowska elita intelektualna. W wieku 26 lat debiutowała na łamach „Słowa Polskiego”. Studiowała w Państwowym Instytucie Sztuki Teatralnej, a następnie w latach 1933–1937 występowała na scenach lwowskich teatrów.

W 1940 r. została aresztowana przez NKWD i znalazła się w lwowskim więzieniu „Brygidki”. Następnie przez więzienia w Kijowie, Odessie, Charkowie i Starobielsku, dotarła do łagru w Loch-Workucie. Kolejnym etapem jej tułaczki była Samarkanda, później Taszkent, aż wreszcie kołchoz pod Bucharą. Uwolniona w konsekwencji układu Sikorski-Majski, bliska śmierci głodowej, zasiliła szeregi Armii Andersa, z którą przeszła cały szlak bojowy. Po dotarciu do Włoch służyła w randze porucznika w Kwaterze Oświaty 2. Korpusu w Rzymie.

W połowie lat 40. napisała wspomnienia, które zatytułowała W domu niewoli. Ich pierwsze wydanie ukazało się we Włoszech w 1946 r. Choć książka od początku postrzegana była jako jedno z najwybitniejszych świadectw zbrodni stalinowskich w literaturze światowej, w Polsce pozostawała nieznana aż do 1983 r., kiedy ukazała się w drugim obiegu.

Obertyńska w swoich wspomnieniach opisała wszystkie dramatyczne sytuacje, w jakich znalazła się jako poetka-żołnierka: moment wkroczenia wojsk sowieckich na Kresy i aresztowania, przesłuchania, więzienia, łagry, kołchozy, aż po służbę w szeregach Armii Andersa. Odtworzyła także realia współcierpiących – innych kobiet różnych narodowości. Dodawała do swoich wspomnień także poetyckie opisy, które – dzięki swej plastyczności – jeszcze bardziej podkreślały tragizm sytuacji.

Po 30 latach od pierwszego wydania W domu niewoli, książka Obertyńskiej, dzięki zbiórkom Polonii amerykańskiej, została opublikowana w Chicago w Stanach Zjednoczonych, a sama autorka zaczęła otrzymywać wiele nagród literackich, m.in.: w 1967 r. nagrodę londyńskiego „Przeglądu Powszechnego”, a w 1972 – nagrodę Fundacji Lanckorońskich i Stowarzyszenia Polskich Kombatantów. Beata Obertyńska zmarła na emigracji w Londynie w 1980 r.

Biogram powstał na podstawie książki: S. Szarejko, Kobiety niepokonane/Undefeated Woman, Białystok 2019, tłum. na język angielski: S. Szarejko, K. Czechowska, wydanej przez Muzeum Pamięci Sybiru