Jak obecnie wyglądają Polacy?

– Jak kartofle: część w mundurkach, część tłuczona.

***

Związkowi Sowieckiemu przybyły dwa stany: Afganistan i stan wojenny w Polsce.

Zofia Hertz i Jerzy Giedroyc – październik 1982, Międzynarodowe Targi Książki, Frankfurt nad Menem (fot. Archiwum ILP). Domena publiczna

Tego typu sarkastyczne dowcipy były umieszczane w czasopiśmie „Kultura”, w rubryce „Humor krajowy”, redagowanej od końca lat 60. XX w. przez Zofię Hertz (z d. Neuding). Urodziła się w 1910 r. w Warszawie w rodzinie żydowskiej. Studiowała na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego. Mimo kłopotów finansowych, głównie dzięki ogromnej pracowitości, 13 maja 1933 r., jako pierwsza kobieta w Polsce, zdała egzamin notarialny. Jednak z powodu istniejących przeszkód prawnych nigdy nie wykonywała tego zawodu. W Łodzi pracowała jako referent notarialny i tam też wyszła za mąż za Zygmunta Hertza, syna przedsiębiorcy chemicznego.

Podczas kampanii wrześniowej 1939 r. Zygmunt walczył w obronie przeciwlotniczej Warszawy. Następnie oboje znaleźli się we Lwowie, gdzie w czerwcu 1940 r. zostali aresztowani i deportowani. Trafili do Maryjskiej Socjalistycznej Republiki Sowieckiej, gdzie w posiołku Cyngłok przez 14 miesięcy pracowali przy wyrębie lasu. W 1941 r., na mocy układu Sikorski-Majski zostali zwolnieni i dotarli do nowo powstałej Armii Andersa. Początkowo przy sztabie Armii w Buzułuku Zofia pracowała w redakcji „Orła Białego” – pisma wydawanego przez Wojskowe Biuro Propagandy i Oświaty Polskich Sił Zbrojnych w ZSRS, którego redaktorami byli Jerzy Giedroyc i Gustaw Herling-Grudziński. Następnie w Kairze weszła w skład redakcji czasopisma ilustrowanego „Parada”, zaś w 1943 r., podczas postoju polskich oddziałów na pustyni Quizil Ribat w Iraku, nawiązała bliższą współpracę z Jerzym Giedroyciem. Po dotarciu do Włoch, pracowała jako maszynistka w redakcji „Dziennika Żołnierza Armii Polskiej na Wschodzie”.

W 1946 r. w Rzymie współtworzyła Instytut Literacki i prowadziła sekretariat tego wydawnictwa. Po przeniesieniu Instytutu do Maisons-Laffitte we Francji, wraz z mężem oraz Jerzym Giedroyciem, Józefem Czapskim i jego siostrą Marią tworzyli „polski dom” we Francji. Pracując w  Instytucie Literackim zajmowała się tłumaczeniami, redakcją i korektą tekstów. W czasopiśmie  „Kultura” prowadziła rubrykę pt. „Humor krajowy”. Z powodu swojej pracy w Instytucie, w 1948 r. uzyskała status uchodźcy politycznego. W 2000 r. została odznaczona Orderem Odrodzenia Polski. Była także laureatką wielu nagród krajowych i zagranicznych. Zofia Hertz zmarła 20 czerwca 2003 r. w Maisons-Laffitte. Spoczęła obok męża i innych twórców paryskiej „Kultury” na cmentarzu w Mesnil-le Roi.

Biogram powstał na podstawie książki: S. Szarejko, Kobiety niepokonane/Undefeated Woman, Białystok 2019, tłum. na język angielski: S. Szarejko, K. Czechowska, wydanej przez Muzeum Pamięci Sybiru