Portret Hanki Ordonówny, 1939 r., Narodowe Archiwum Cyfrowe

Tyś jest ucieczką moją od uciśnienia zachowasz mię i piosenkami radosnego wybawienia uraczysz mię – taki tekst widnieje na płycie nagrobnej na cmentarzu w Bejrucie. Wybrała go sama Maria Hanna Tyszkiewiczowa z domu Pietruszyńska, znana jako Hanka Ordonówna.

Kariera polskiej divy nie należała do łatwych, a sceniczny sukces, jaki osiągnęła, zawdzięczała głównie swojej determinacji, pracowitości oraz ludziom dobrej woli. Może dlatego nie da się dziś opisać polskiej sceny kabaretowej, nie uwzględniając ról „Ordonki”. Choć jej debiut w 1918 r. nie należał do specjalnie udanych, to swój niepowtarzalny styl wykształciła dzięki kreacjom na scenach kabaretu „Qui Pro Quo”, z którym związała się na niemal dziesięć lat (1922–1931) i opiece artystycznej, jaką otoczył ją wybitny reżyser i aktor Fryderyk Járosy. Twórcy polskiej sceny kabaretowej i dramatycznej dwudziestolecia międzywojennego nie pozostawali wobec Ordonówny obojętni. Juliusz Osterwa, ówczesny dyrektor Teatru Miejskiego im. Juliusza Słowackiego w Krakowie, zaangażował Ordonównę do ról dramatycznych, zaś fenomenalni: Julian Tuwim, Marian Hemar i Andrzej Włast specjalnie dla niej pisali teksty piosenek. Pomimo piskliwego głosu, ale dzięki wyjątkowemu urokowi osobistemu i ambicji, absolwentka szkoły baletowej przy Teatrze Wielkim stopniowo wyrastała na diwę polskiej sceny kabaretowej. Rozwijającą się warszawską karierę gwiazdy: występy na dużym ekranie z takimi przebojami, jak: Miłość ci wszystko wybaczy i Na  pierwszy znak, małżeństwo zawarte z hrabią Michałem Tyszkiewiczem w 1931 r. oraz liczne trasy koncertowe, przerwała najpierw choroba artystki (zapadła na gruźlicę), a następnie wojna. W 1939 r. została aresztowana przez Niemców za protest przeciwko projekcjom propagandowego filmu o zajęciu Warszawy. Na Pawiaku przebywała 4 miesiące, skąd – dzięki mężowi – została zwolniona i wspólnie z nim wyjechała na Litwę. Po aneksji tego kraju przez Związek Sowiecki, ze względu na swoje zaangażowanie polityczne, mąż „Ordonki” został aresztowany i przewieziony do moskiewskiego więzienia na Łubiance. Na początku lat 40. artystka wyjechała na występy do Moskwy licząc, że w ten sposób ocali męża. Jednak kiedy po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej w 1941 r. odmówiła przyjęcia obywatelstwa ZSRS, została aresztowana, a następnie zesłana do sowchozu pod Kujbyszew nad Wołgą.

Po podpisaniu układu Sikorski-Majski, Ordonówna zorganizowała teatr w polskim ośrodku w Tockoje. W Taszkencie pracowała w delegaturze polskiego Komitetu Opieki Społecznej. W Aszchabadzie opiekowała się sierocińcem polskim. Poświęciła się pomocy dzieciom, które wraz z nią opuściły „nieludzką ziemię”. Wspólnie z uwolnionym z więzienia mężem, postawili sobie za cel ratowanie polskich sierot, tułających się po bezkresnych obszarach ZSRS. „Ordonka” wywiozła kilkaset dzieci przez Indie na Bliski Wschód, do Libanu, gdzie zajęły się nimi misje katolickie. Swoje wspomnienia z tego okresu zawarła w szkicach napisanych pod pseudonimem Weronika Hort i zatytułowanych Tułacze dzieci. Dzięki pomocy męża i współpracy z Jerzym Giedroyciem, książka została wydana w Bejrucie w 1948 r. Choć we wspomnieniach „Ordonka” przywołuje historie tylko kilkorga swoich podopiecznych, to ich biografie stanowią przykład losu wszystkich dzieci dotkniętych traumą zesłania, które, utraciwszy swoje dzieciństwo, stały się „dojrzałe w cierpieniu”. Przypadek małej Jadwisi został opisany przez autorkę następująco: „Kiedy przyprowadzono do kancelarii małą kruszynkę o wystraszonych oczach, to zdawało się, że połatana i prześwitująca dziurami w łatach fufajka rusza się na niej od robactwa, i że za chwilę sama zejdzie z dziewczynki, maszerując w jakimś kierunku”.

Silne zaangażowanie „Ordonki” na rzecz dzieci nie było równoznaczne z porzuceniem przez nią kariery scenicznej. Mimo pogarszającego się stanu zdrowia, ciągle występowała, a swój ostatni koncert dała wraz ze słynnym kompozytorem muzyki popularnej Jerzym Petersburskim. W 1948 r. nagrała jeszcze płytę. Zmarła dwa lata później, 8 września 1950 r. w Bejrucie i tam została pochowana. Od 1990 r. jej prochy spoczywają w Alei Zasłużonych na warszawskich Powązkach.

Biogram na podstawie książki: S. Szarejko, Kobiety niepokonane/Undefeated Woman, Białystok 2019, tłum. na język angielski: S. Szarejko, K. Czechowska, wydanej przez Muzeum Pamięci Sybiru.